Op donderdag 4 mei organiseert het Streekarchief Midden-Holland in samenwerking met het Gouds Metaheerhuis en met ondersteuning van het Nationaal Holocaust Museum voor de vijfde keer het programma Open Joodse Huizen | Huizen van Verzet. Vertellers, bezoekers en bewoners delen verhalen in huizen waar Joden of verzetslieden woonden en werkten voor, tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. Gouda is één van de 17 steden die dit jaar deelneemt aan het programma. Op 4 mei zijn negen locaties te bezoeken waar op vaste tijdstippen wordt verteld.
Joods Gouda
Gouda had in de eerste helft van de twintigste eeuw een kleine maar bloeiende Joodse gemeenschap. In de jaren dertig breidde deze zich uit met een flink aantal gevluchte Duitse Joden. Van de ongeveer 500 in Gouda wonende Joden zijn er tijdens de Tweede Wereldoorlog 389 door de nazi's vermoord. Tijdens het programma Open Joodse Huizen wordt er stil gestaan bij enkele levensverhalen die achter dit hoge cijfer schuilen. Een bekende naam in het programma van dit jaar is bijvoorbeeld die van de Goudse familie Morgendorff. In de Chocoladefabriek vertellen Coretta Bakker en Tosco van Gessel over Jacques Mogendorff en Mietje Mogendorff-Meijer, die meer dan dertig jaar aan de Blekerssingel woonden. Jacques had met zijn broers een bekende huidenhandel aan de Karnemelksloot 55. Jacques werd tijdens een werkreis in 1940 in Duitsland gearresteerd. Ze hadden een dochter die getrouwd was met een handelsreiziger en een kleinzoon, die nog drie jaar bij hen in huis woonde. Alle gezinsleden overleefden de oorlog niet.
Een ander verhaal is dat van het Duitse gezin Mayer-Freudenberg, bestaande uit Hermann Meyer en Helene Mayer-Freudenberg met hun twee dochters Bertha (Beppie) en Margaretha. Het gezin was in 1935 gevlucht uit Berlijn, waar Helene’s familie al generaties eigenaar was van het bekende chique warenhuis Gerson. Marianne van der Veer vertelt in hun voormalige woonhuis aan de Zoutmanstraat over hun wedervaren. Miranda Groenendijk vertelt op haar beurt aan de Karnemelksloot over de familie Dingfelder, die na een vergeefse vluchtpoging naar Cuba in Gouda belandde. Miranda's grootvader werkte bij de firma Mokveld en liet zijn collega Rudi Dingfelder bij hem onderduiken, maar toch werd hij opgepakt en naar Westerbork gebracht.
Stadsgidsen Pita Dekker en Joke Kraal vertellen aan de Wilhelminastraat en aan Achter de Vismarkt over respectievelijk de Joodse families Frenk en Monnikendam. Aan de Oosthaven kan het voormalig bejaardentehuis worden bezocht, waar het Gouds Metaheerhuisje staat. Ook de voormalige synagoge aan de Turfmarkt maakt deel uit van het programma.
Verzet
In het parallelprogramma Huizen van Verzet vertelt onderzoeker Peter Beukema over de Toon Nieuwenhuisen. Deze Gouwenaar had aan de Hoge Gouwe een rijwielherstelwerkplaats die tevens diende als het Goudse contact- en aanloopadres van een van de eerste georganiseerde (landelijke) inlichtingendiensten in de oorlog. Voor het plaatselijke verzet was het hoofdkwartier en vergaderplaats. Nieuwenhuisen werd na verraad in maart 1942 met vier andere Gouwenaars gearresteerd. In combinatie met ontberingen, uitputting en diverse ziekten -waaronder longontsteking- is Nieuwenhuisen in concentratiekamp Dachau bezweken aan vlektyfus. Peter Beukema deelt zijn bevindingen over de verzetsman van wie het verhaal te lang weinig aandacht kreeg.
Een bekender verzetsverhaal is dat van Mieke Steensma. Deze jonge apothekersassistente bracht onder meer voedselbonnen naar haar hartsvriendin Jetje Carla Mogendorff die met haar familie was ondergedoken in Amsterdam. Mieke werd opgepakt en kwam in meerdere kampen terecht, maar overleefde de oorlog. Hans Suijs vertelt in Kleintheater Zwaan haar levensverhaal, dat wordt geïllustreerd met scènes uit het theaterstuk Overleven is Herinneren, dat in 2022 onder overweldigende belangstelling werd uitgevoerd. Actrice Katrien Overal kruipt hiervoor wederom in de huid van Mieke Steensma.
Programma
Het programma is vrij toegankelijk. Hou er rekening mee dat sommige verhalen in woonhuizen worden verteld en de capaciteit daar beperkt is. Er kan niet vooraf gereserveerd worden. Bijna alle verhalen worden op meerdere tijdstippen verteld. Grotere locaties zijn de Chocoladefabriek, het voormalig Joods bejaardentehuis aan de Oosthaven en de voormalige synagoge aan de Turfmarkt. Kijk voor de tijden en het programma op de website van Open Joodse Huizen.
