Programma Open Joodse Huizen │ Huizen van Verzet Gouda
Vrijdag 2 mei 2025

Koekoekstraat 60
10.00 uur en 11.00 uur
De joodse tieners Benno en Fred Cats duiken in het najaar van 1943 onder bij het echtpaar Hendrik en Anna Schoonderwoerd aan de toenmalige Koekoekstraat 52 (nu nummer 60). Ze bivakkeren zo geluidloos mogelijk op een bovenkamer en verschuilen zich bij gevaar achter de wand van een kast. Hun ouders zijn op een andere plaats ondergedoken. Het hele gezin overleeft de oorlog. Jan de Wild, publieksmedewerker bij het Joods Cultureel Kwartier, vertelt over dit verhaal van moed en hoop en over de band tussen de familie Schoonderwoerd en de familie Cats.

Achter de Vismarkt 72
11.00 uur en 14.00 uur
Hier woonde het echtpaar Van Monnikendam-Mok met hun zoons Leon en Hartog en schoondochter Jansje. Vader Maurits was bakker en beheerder van de joodse begraafplaats. Moeder Esther maakte koosjere kaas. Alle gezinsleden kwamen om in concentratiekampen. Stadsgids Joke Kraal vertelt over hun levens.

Krugerlaan 149
11.30 en 13.30 uur
Familielid Joost Brouwer vertelt over het leven van Anna Witt-Cohn en haar zoon Ernst Alfred Witt. Ze wonen hier bij de familie van Mies Metselaar, de verloofde van Ernst Alfred. Ernst en Mies krijgen in 1941 een dochtertje, dat zij afstaan aan vrienden in de hoop dat ze op deze manier de oorlog overleeft. Ernst en zijn moeder Anna komen om in concentratiekampen, de niet-joodse Mies verhuist in 1942 naar Rotterdam en woont daar tot haar overlijden in 1950. Haar dochtertje kent haar in die tijd alleen als een ‘aardige tante’. Op latere leeftijd ontdekt ze wie haar biologische ouders waren.

Hoge Gouwe 143
12.00 uur
De rijwielherstelwerkplaats van Toon Nieuwenhuisen dient als het Goudse contact- en aanloopadres van een van de eerste georganiseerde (landelijke) inlichtingendiensten in de oorlog. Nieuwenhuisens zaak wordt het ontmoetingspunt, waar hij ook wapenreparaties en -onderhoud pleegt. In maart 1942 word hij na verraad met vier andere Gouwenaars gearresteerd. In concentratiekamp Dachau bezwijkt Van Nieuwenhuisen op bijna vijftigjarige leeftijd aan de gevolgen van vlektyfus en uitputting. Voor de vroegere ingang van zijn werkplaats ligt sinds eind 2023 een struikelsteen; de eerste in Gouda voor een verzetsman, die “doodstraf op termijn” kreeg. Peter Beukema vertelt over nieuwe archiefvondsten en onderzoeksresultaten die het verhaal over de Goudse Toon Nieuwenhuisen en het vroege verzet verder aanvullen.

Oosthaven 9  (Museum Gouda, melden bij de balie)
12.30 uur en 15.00 uur
Het jonge meisje Edith Beek woont met haar ouders en broer aan Lange Tiendeweg in Gouda, waar haar vader ook een praktijk als huisarts heeft. In de oorlog duiken ouders en kinderen apart van elkaar onder. Edith wordt ondergebracht bij een predikante in Zwammerdam. Ze wordt echter verraden en via het weeshuis in kamp Westerbork naar Auschwitz gestuurd, waar ze direct na aankomst wordt vermoord. Directeur-streekarchivaris Coretta Bakker vertelt in Museum Gouda bij de tentoonstelling Edith, een gewoon Gouds meisje.

Burgvlietkade 60
12.30 uur en 14.30 uur
In 1937 betrekt Maurits Emanuel Leuw met zijn echtgenote Elisabet Heilbron een nieuwe woning aan de Burgvlietkade. Ze krijgen er drie kinderen: een tweeling (jongen en meisje) en een jongere dochter. In 1942 wordt het huis gevorderd door de Duitsers. Het gezin wordt overgeplaatst naar een ander adres in Gouda en vervolgens naar Amsterdam gestuurd. Elisabeth en de kinderen duiken uiteindelijk onder, alle vier op andere adressen. Maurits blijft op post en wordt in 1943 via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. De huidige bewoner van de Burgvlietkade, Michiel Maas, vertelt over het gezin dat ruim 70 jaar geleden noodgedwongen de deur achter zich dicht moest trekken.

Oosthaven 31
13.00 uur
Onderzoeker Roald van Elswijk vertelt over de geschiedenis van het Centraal Israëlietisch Tehuis aan de Oosthaven en over Roza Palm (1903-1943), die in mei 1940 als kookster bij het tehuis in dienst kwam. Drie jaar later werd zij samen met de andere personeelsleden en de bejaarde bewoners weggevoerd en vermoord. Lex van der Helm van de Stichting Gouds Metaheerhuis vertelt over de laatste directrice, Sara Teixeira de Mattos (1906-1997), en het metaheerhuis dat op het achterliggende Teixeira de Mattoshof staat.

Hoge Gouwe 99
13.00 uur en 14.30 uur
Het Duitse gezin Kahlenberg, bestaande uit vader Hans, moeder Elsbeth en dochters Helga en Henriette, vlucht in 1941 naar Nederland. Het gezin komt hier te wonen samen met de weduwe Gertrud Brahn-Birnbaum. Marijn Teunissen, studente Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt Academie, geeft op bijzondere wijze vorm aan het verhaal van het gezin, dat ze reconstrueert en vertelt door de ogen van dochter Helga. Met muziek door Jaap Mulder.

Nieuwehaven 2
14.00 uur en 15.00 uur
Nathan Jacob Cats heeft op de hoek van de Kleiweg en Kleiwegstraat een elektriciteitszaak en woont met zijn gezin boven de winkel. In 1942 word hij in de synagoge aan de Turfmarkt opgepakt en weggevoerd, terwijl zijn niet-joodse vrouw en kinderen achterblijven. Nathan Jacob wordt gedeporteerd naar Westerbork en vermoord in Auschwitz op 26 januari 1943. Stadsgids Pita Dekker vertelt zijn levensverhaal en de lotgevallen van het gezin.

Lage Gouwe 134 (Sint Joost-Kapel)
16.15 uur
Begin jaren 20 is aan de Groenendaal 38 in Gouda de koosjere slagerij gevestigd van slager Levi van Collem. Levi woont in hetzelfde pand met zijn vrouw Rachel en hun kinderen Rozita en Hans. In die periode wordt nog achter het huis in een schuur geslacht en wordt een koe of schaap door de winkel en de gang naar achteren gebracht. Levi en Rachel zijn heel sociaal betrokken bij de kleine Joodse gemeenschap in Gouda. Om die reden nemen ze ook de joodse familie Schenkolewski op in hun huis. Isaak en Klara Schenkolewski zijn samen met hun kinderen Mirjam en Moses uit Duitsland gevlucht na de Kristalnacht in 1938 en komen via Den Haag in 1941 op de zolderetage van Groenendaal 38 wonen. Marianne van der Veer van het Streekarchief Midden-Holland vertelt over het wedervaren van de twee gezinnen.
Deze afsluitende bijeenkomst wordt afgesloten met een optreden van de bekende klezmer muzikant Jaap Mulder, die een aantal nummers uit zijn programma Yapp’s Nickelodeon speelt.