door Paul Abels
Iedere keer als ik oude foto’s van de Kleiweg zie, word ik overvallen door gevoelens van weemoed en spijt. Hoog boven de winkels uit toornt daar de Onze-Lieve-Vrouwe- of Kleiwegkerk. De toren is rank en soeverein, de kerk imposant. Steeds weer zie ik in mijn gedachten weer die oude zwartwit-beelden uit 1964, waarop te zien is hoe de kerk – inclusief haar prachtige interieur – genadeloos met sloophamers in puin wordt geslagen. Met het eeuwenoude archief van deze kerk – met stukken die teruggaan tot 1610 - werd al even achteloos en respectloos omgesprongen. Als oud papier belandde het figuurlijk op straat, waar Gouwenaar Henk de Kleer – eigenaar van een antiquariaat in de Walestraat met de veelzeggende naam “Coornhert” - enkele dozen vol stukken in de jaren tachtig van de vorige eeuw opkocht. Ik nam ze destijds voor een zacht prijsje van hem over, om ze vervolgens voor de dezelfde prijs te verkopen aan het bisdom Rotterdam met de afspraak dat het volledige archief daarna in bewaring gegeven zou worden van het stads- (thans streek-)archief.
Het duurde vele jaren voor het Goudse archief tijd had om deze verzameling te inventariseren. Gelukkig is dat inmiddels wel gebeurd en kan de bezoeker zelf zien wat er zoal in die dozen zat. Absolute parels daarin zijn de brieven van pastoor Sem uit het einde van de achttiende en begin negentiende eeuw, waarin hij verslag doet van zijn geslaagde poging om de Gasthuiskapel als nieuw onderkomen voor zijn schuilkerkgangers te bemachtigen. Bijna juichend viert hij deze triomf als een eerste stap in de terugwinning van de oude voor-reformatorische kerkgebouwen door de rooms-katholieken. Als snel zou deze kapel overigens weer te klein worden voor deze gemeenschap, reden waarom aan het einde van de negentiende eeuw aan de Kleiweg begonnen werd met de bouw van een fonkelnieuwe kerk, die aan Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart werd gewijd.
De bouwkosten waren torenhoog. Daarom was er aanvankelijk niet genoeg geld om de kerk van een torenspits te voorzien. Met tal van schenkingen van katholieke burgers uit de stad kwam die toren er uiteindelijk ook. Hoe dat in zijn werk ging, wie er zoal aan meebetaalden en wat het ontwerp – door een bekende architect uit het geslacht Dessing – en bouw uiteindelijk hebben gekost, valt allemaal te lezen in een andere map met archiefstukken die zeer onlangs opdook op de woensdagse Goudse antiekmarkt. Het archief van de Kleiwegkerk in het Streekarchief bleek dus nog lang niet compleet. Opnieuw kon ik de stukken kopen. Dit keer koos ik de kortste weg naar het archief door contact op te nemen met de Stichting Vrienden van Archief & Librije. In overleg met hen werd besloten dat de Stichting de map met stukken van mij tegen het aankoopbedrag zou overnemen en toevoegen aan de andere stukken in het streekarchief.
Er zijn nog vele vragen en raadsels rond zowel het archief als de kerk te beantwoorden en op te lossen. Zo is het de vraag of het archief nu wel compleet is. Er zullen vast nog meer stukken ergens in Gouda rondzweven. Persoonlijk ben ik het meest benieuwd naar documenten die zicht geven op het overhaaste besluit om de kerk – waar parochianen niet alleen ziel en zaligheid, maar ook veel van hun geld ingestoken hadden – in puin te slaan. Boze tongen beweren dat de katholieke families Vroom & Dreesman hier een bedenkelijke rol bij zou hebben gespeeld, omdat dit warenhuis wilde uitbreiden in Gouda. Stukken over dit onderwerp zitten helaas niet in de nu opgedoken map. Wellicht weten lezers ons de weg te wijzen naar meer stukken uit dit bijzondere archief. In elk geval is het archief van de Kleiwegkerk dankzij de Stichting nu nog completer.
