In het verleden heeft Gouda twee Joodse begraafplaatsen gehad, één op de Boelekade en één aan de Bloemendaalseweg. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog bestond de Goudse Joodse gemeenschap uit 500 personen. Meer dan 380 Joodse inwoners werden vermoord in de kampen. Een enkeling kon onderduiken, vluchten of wist op een andere manier te overleven. Van hen vertrokken de meesten naar de grote steden of naar Israël. Door het ontbreken van een gemeenschap raakten beide begraafplaatsen in verval. Hierdoor werd in 1976, bij hoge uitzondering, besloten de beide begraafplaatsen te ruimen, en de stoffelijke overschotten en grafstenen van vóór 1945 te verplaatsen naar de algemene begraafplaats in Wageningen aan de Oude Diedenweg en de enkele van na1945 naar de Joodse begraafplaats in Woerden. De poort van de begraafplaats aan de Boelekade werd verplaatst naar het Raoul Wallenbergplantsoen aan de Jeruzalemstraat.

Eén van de weinige overblijfselen van de Joodse begraafplaatsen is een afschrift van het grafregister, gemaakt kort na de oorlog, overgeschreven van het oorspronkelijke grafregister. Het bevindt zich in de Variacollectie van het streekarchief onder nummer 0200. 383 en is nu digitaal doorzoekbaar en raadpleegbaar gemaakt.

Het register

Op het voorblad van het register wordt het volgende gemeld:

“Lijst van personen die begraven zijn op de Joodse begraafplaatsen te Gouda (resp. aan de Boelekade, in gebruik tot 1930, en aan de Bloemendaalseweg, destijds grondgebied van de gemeente Waddinxveen, sinds 1930), met de grafnummers; (Afschrift van het begraafboek. Opgemaakt in 1948. Het originele grafboek is aangelegd door S. Seijffers Dzn., koster van de Israëlitische gemeente te Gouda, 1906-1930 en voortgezet door zijn opvolger M. van Monnikendam, 1930 - (1942). Alfabetisch op eerste letter van de achternaam; voorin enkele aantekeningen over de begraafplaatsen”

In het grafregister wordt door Salomon Seijffers een goed beeld geschetst van de hechte Goudse Joodse gemeenschap in de periode van 1850-1930. Hij noemt namelijk herhaaldelijk de verschillende familiebanden tussen verschillende personen. In het bijzonder meldt hij ook zijn eigen familiale banden met personen. Zo schrijft hij ook over het overlijden van zijn eigen ouders.

Belangrijke locaties

In het register worden veelvuldig de afkortingen: “cent. thuis” en “gestigt” gebruikt. Het eerste verwijst naar het Centraal Tehuis voor Israëlieten in Nederland (CeTIN). Dit gebouw bestaat nog steeds. Het betreft Oosthaven 31 en een plaquette herinnert nog aan de voormalige Joodse bestemming als verzorgingstehuis voor ouderen.

Een opvallende term, die door Seijffers wordt gebruikt is “gestigt”. Vermoedelijk betreft dit één van de voorlopers van het centraal tehuis, mogelijk aan de Groenendaal of Turfmarkt. In het Nieuw Israëlitisch weekblad van 08-07-1898 wordt duidelijk dat het hier gewoon een verzorgingstehuis betreft voor ouderen en niet wat we normaal denken bij de term gesticht.

Digitaal

In 2024 digitaliseerde Deandra de Looff, medewerker dienstverlening en beheer bij het streekarchief, alle namen uit het grafregister. Zo worden de 800 namen, gekoppeld aan scans van het register, doorzoekbaar en raadpleegbaar voor iedereen dit dat wil.

De namen zijn zo veel mogelijk overgenomen, zoals ze zijn opgeschreven in het register. Dit betekent bijvoorbeeld dat niet altijd een voornaam volledig is uitgeschreven. Degene die het oorspronkelijke grafboek heeft overgeschreven, kon ook niet altijd alle namen even goed ontcijferen. Voor een juiste interpretatie van de gegevens is het daaromverstandig ook de andere (digitale) genealogische bronnen te gebruiken via onze zoekmodule.

Van de grafstenen die naar Wageningen zijn overgebracht zijn ook foto's gemaakt en opgenomen in de fotocollectie van het streekarchief. De beschrijvingen en scans zijn te raadplegen via deze link.

Literatuur

Mocht u meer willen weten over het Jodendom in Gouda, kijk dan eens naar de volgende bronnen:

• Hier woonden Stolpersteine Gouda – Soesja Citroen (2020) (ISBN: 9789090330396)
• Joods Gouda I: Een Joodse geschiedenis vanaf 1737 tot omstreeks 1850 – Tom Verwaijen (2012) (ISBN: 9789461909435)
• Joods Gouda II: De laatste 100 jaar Joods leven vanaf ca. 1850 – Tom Verwaijen (2016) (ISBN: 9789462287587)
• https://www.goudsmetaheerhuis.nl/